Het gezicht van de globalisering verandert. De internationale context is gespannen, met toenemende fragmentatie en polarisatie. Een klimaat dat de kaart van de wereldhandel hertekent, vooral in termen van waardeketens. In de marge daarvan zien we een trend opkomen: friendshoring of ‘verhuizen naar vriendelijke oorden’ … Een echte oplossing of een probleem voor bedrijven?

Oorlog in Oekraïne, conflicten in het Midden-Oosten, Chinees-Amerikaanse spanningen, … De internationale relaties zijn gespannen. Dat explosieve scenario volgt bovendien op de covidperiode, de energiecrisis en de op hol geslagen inflatie, en gaat samen met aanzienlijke milieu-uitdagingen. In dat gespannen klimaat beginnen regeringen geopolitieke overwegingen boven economische beslissingen te stellen. De Verenigde Staten waren het eerste land dat het concept van friendshoring op tafel legde. Bij de bedrijven heerst onzekerheid.

Kleine ondernemingen tussen vrienden

Na jaren van vrije uitwisselingen en ongebreidelde offshoring heeft de pandemie de kwetsbaarheid van geglobaliseerde toeleveringsketens blootgelegd en de vlam van commerciële nabijheid opnieuw aangewakkerd door middel van nationale herlokalisering (reshoring) of geografische nabijheid (nearshoring). Nu de deglobalisering op de agenda lijkt te staan, neemt de verleidingskracht van friendshoring toe. De eerste persoon die dat concept bedacht, was Janet Yellen, de Amerikaanse minister van Financiën. In april 2022 maakte ze de ‘politieke betrouwbaarheid van Amerikaanse partners’ tot een belangrijk criterium voor het structureren van de wereldwijde toeleverings- en logistiekketens. Die paradigmawijziging is allesbehalve neutraal …

Chinees-Amerikaanse rivaliteit als basis

Het is niets nieuws: de Verenigde Staten en China voeren een niet-aflatende handelsoorlog, die leidt tot een veiligheidsverschuiving in het handelsbeleid van het Witte Huis. De Amerikaanse strategie, die onder Donald Trump al agressief was op het verbale front en qua tarieven, werd onder Joe Biden harder op het gebied van sancties, regels en beperkingen. Dat uitte zich met name in de aanneming van twee wetten (de ‘Inflation Reduction Act’ en de ‘Chips and Science Act’), die de repatriëring van toeleveringsketens voor technologie willen versnellen en zo de expansie van systemische rivaal China wil bestraffen. Een voorbeeld van re-, near- en friendshoring, dat onder meer Mexico ten goede komt: het land is inmiddels de belangrijkste handelspartner van de Verenigde Staten.

Vrienden voor belangen?

Historisch gezien was kostenoptimalisatie de beslissende factor bij het (ver)plaatsen van de productiemiddelen van een bedrijf, niet in het minst in de zoektocht naar lagere lonen. Gaan we met friendshoring een nieuw tijdperk in, waarin beslissingen in wezen worden gestuurd door geopolitiek? Het multilateralisme gaat op de schop en wordt vervangen door een logica van blokken, die de economieën van de wereld dwingt om een ‘kamp’ te kiezen. Maar, om de Gaulle te parafraseren, zouden staten niet gewoon belangen moeten hebben, in plaats van vrienden? Zal de EU in deze commerciële logica niet klem komen te zitten tussen haar loyaliteit aan de VS en de mogelijk uiteenlopende belangen van haar bedrijven?

Tussen ongerustheid en keuzes

Bedrijfsrelocaties ‘onder bondgenoten’ worden eerder beïnvloed door geopolitieke argumenten dan door economische factoren en houden enkele valkuilen in voor bedrijven, die reeds het hoofd moeten bieden aan een onzeker en risicovol klimaat. Bezorgde bedrijfsleiders zetten een aantal hefbomen in werking: de toenemende toepassing van digitale technologie, de versterking van partnerschappen, de diversifiëring van leverings- en distributiekanalen, de uitwerking van scenario’s en de verplaatsing van bepaalde activiteiten naar … bevriende markten! Het bewijs dat friendshoring navolging begint te krijgen bij bedrijven, die zich laten verleiden door de extra veiligheid en de grotere veerkracht van hun waardeketen, zelfs als dat betekent dat ze zich terugtrekken in ‘hun eigen wereld’.